بەراوردی نێوان ڕێساكانی جەنگ لە ئیسلام و یاسای هاوچەرخی نێودەوڵەتیدا
نوسینی : د. السید مصطفی أحمد أبو الخیر
وەرگێڕانی: د. دارا گوڵ
جێی خۆیەتی لەم گوتارەدا ئاماژە بە
ڕاستیەكی درەوشاوە بكرێت ئەویش: دانانی یاساكانی جەنگە لەلایەن فیقهزانە موسڵمانەكانەوە زۆر پێش ئەوەی
یاسای نێودەوڵەتی باس لە زۆرێك لە بەندەكانی بكات، فیقهزان موحەمەدی شەیبانی یەكەم كەسە كە ڕێسا
و بنەما و حوكمەكانی ئەم زانستەی لە دووتوێی دووكتێبیدا (السیر الكبیر والسیر الصغیر)
داڕشتووە، بۆیە
بۆ ڕێزلێگرتنی، لە وڵاتی ئەڵمانیا كۆمەڵەیەك بەناوی ئەو زانایەوە ناونراوە.
لەم گوتارەماندا بەراوردی نێوان ڕێساكانی جەنگ لە
شەریعەتی ئیسلامی و یاسای هاوچەرخی نێودەوڵەتیدا دەكەین، تا بیسەلمێنین كە
ئەم ڕێسایانە ر لە ئیسلامدا ڕیشەیەكی پتەویان هەیەو، هەر لە پێغمەبەرەوە “صلى الله عليه وسلم”
تا هەموو مسوڵمانان بێ درێخی پیادەیان كردوون،
پیادەكردنی ڕێساكانی جەنگ عیبادەتە و موسڵمان بە پێڕەوی كردنیان لە خودا نزیك
دەبێتەوە، ئەمەش بەرزی یاسای خوداییە كە بۆ هەموو خەڵك ڕەحمەتە، هەرچەندیش لە بیروباوەڕدا پێچەوانەی بن و لەسەری
لەگەڵیدا بجەنگن، دیارە ئەوەش گەورەیی ئیسلام دەردەخات.
یەكەم: ڕێساكانی جەنگ لە شەریعەتی ئیسلامدا
یاساناسە ڕۆژئاوایەكان لە كۆنەوە ئاماژەیان
بە گەورەیی شەریعەتی ئیسلامی و ئاگاداربوونی وردی لە پێداویستی كۆمەڵگە كردووە،لە
نوسینەكانیاندا ئەو یاسایانەیان بەرز نرخاندووە كە لە ئیسلامەوە وەرگیراون.
جێی ئاماژەیە لە چەند كۆنگرەیەكی زانستی
نێودەوڵەتییدا، هەر لە ساڵی (1932 ز) وە، دان بە ئیسلامدا وەك سەرچاوەیەكی جیهانیی
یاسادانان و لێوەرگرتندا، نراوە، لەوانە:
1_یاسای بەراوردكاری نێودەوڵەتی لە لاهای ساڵی (1932ز).
2_كۆنگرەی لاهای كە ساڵی (1937ز) بەستراوە.
3_كۆنگرەی یاسای بەراوردكار لە لاهای ساڵی (1938ز).
4_كۆنگرەی نێودەوڵەتیی لە واشنتۆن ساڵی (1945ز).
5_بەشی مافەكان لە كۆڕی نێودەوڵەتی بۆ یاسای بەراوردكار
لە پاریس ساڵی (1951ز).
لەو كۆنگرانەدا بڕیار لە سەر یاساگەلی گرنگ دراون وەك:
أ_ دانانی تەشریعی ئیسلامی وەك چوارەم سەرچاوە بۆ
بەراوركردنی سەرچاوەی یاساكان.
ب_ شەریعەتی ئیسلامی سەربەخۆیە و لە یاسای ڕۆمانی یا هەر
سەرچاوەیەكی دیكەوە وەرنەگیراوە.
ج_ گونجانی فیقهی ئیسلامی بۆ گشت كات و شوێنێك.
د_ نوێنەرایەتی كردنی شەریعەتی ئیسلامی لە دادگای
نێودەوڵەتیدا.
لە كۆنگرەی لاهای بۆ یاسای بەراوردكاری
ساڵی (1932ز)دا یاساناسی فەرەنسی “لامییر”، ئاماژە بۆ ئەو ڕێزە
گەورەیە دەكات كە
لە تەشریعی ئیسلامی نراوە، لە لایەن یاساناسانی ئەوروپا و ئەمریكای ئەم چەرخە و دەڵێت: “لە شەریعەتی
ئیسلامیدا چەند ڕەگەزێك هەن ئەگەر باش دابڕێژرێن،ئەوا تیۆری و بنەمای وایان لێ چێ دەبێت كە لە بەرزی و گشگری و ڕێكردنیان لەگەڵ
پێشكەوتندا، هیچیان لە باشترین تیۆریە یاساییە ڕۆژئاوایەكانی ئێستا كەمتر نیە”
هەروا یاساناسانی ڕۆژئاوایی دیكەش هەن كە
دانیان بە جێدەستی ئیسلام لەسەر یاسای نێودەوڵەتی گشتیدا ناوە،
لەوانە: “فیتو ریا وسوارس” و “میشیل دی توب”
مامۆستای یاسای نێودەوڵەتی لە پەیمانگای لێكۆڵینەوەی نێونەتەوەیی لە لاهای لە
هۆڵەندا، كە ئەم یاساناسە زۆرێكی لەو بنچینە و ئەحكامانە، بە تایبەتی ڕێساكانی جەنگ، باسكردوون كە ئیسلام زۆر پێش یاسای
نێودەوڵەتی، دایناون و ڕێكی خستوون، هەروا ڕاسپاردەكەی ئەبوبەكری “خ.ر” بۆ سەربازەكانی، بە
نموونە هێناوەتەوە، ئەمەشی لە بەشی یەكەم لە كۆمەڵە لێكۆڵینەوەیەكی ساڵی “1926ز” ئەكادیمیای یاسای نێودەوڵەتی باسكردووە،
هەروەها ئەو فەرمانانەشی باسكردووە كە خەلیفە “الحاكم بن عبدالرحمن” لەو بارەوە ساڵی
“963ز” لە قورتوبە دەریكردوون، واتە پێش بۆ ئاشتی كاركردنی كەنیسەی پاپایی، هەروا
لەوانەش: مێژوونووس “سیدیو”
لە كتێبەكەیدا “مێژووی عارەبان” لاپەڕە 152، كە تیایدا
زۆرێك لە پەسەندی
ئیسلامی بەسەر شارستانیی ڕۆژئاواوە، بە تایبەت لە یاسای
نێودەوڵەتیدا، ژماردووە.
فەقیهەكانی شەریعەتی ئیسلامی لە پەرتوكەكانی ژیاننامەی
پێغەمبەر
“صلى الله عليه وسلم”و باسی جیهاد دا بە تێروتەسەلی
بنچینە و ئەحكامەكانی یاسای نێودەوڵەتی
مرۆییان رونكردۆتەوە و باسكردووە، كە لە قورئانی پیرۆز و فەرموودە و ژیاننامەی پیغەمبەر ”صلى الله عليه وسلم”
و جێنشینە ڕاشیدەكان و ئەوانەش دوای وان شوێنیان كەوتوون
و لەسەر بەرنامەی وان ڕێیانكردووە، هاتووە.
بنچینەی یەكەم:
جیا لە هەموو گەل و دەستە و یاسایەكی تر، ئیسلام
سوور بووە لەسەر پاراستنی گیانی مرۆڤ، خوای كارلەجێ دەفەرمووێت: “(من أجل ذلك كتبنا علی بنی إسرائیل
أنه من قتل نفسا بغیر نفسا أو فساد فی اڵارض فكأنما قتل الناس جمیعا ومن
أحیاها فكأنما أحیا الناس جمیعا ولقد
جا‌ءتهم ر سلنا بالبینات ثم أن كثیرا منهم بعد ذلك فی اڵارض
لمسرفون) المائدە اڵایە 32″، هەروەها فەرموویە ” (والذین لا یدعون مع الله ا‌لها ا‌خر
ولا یقتلون النفس التی حرم الله إلا بالحق ولا یزنون ومن یفعل ذلك یلقی اثاما )
الفرقان 68.”
بنچینەی دووەم:
ڕێگریكردن لە جەنگان لە گەڵ ئەوانەی
دەستدرێژی ناكەن و حەرامكردنی جەنگی دوژمنكارانە، لەگەڵ پێدانی مافی
بەرگری شەرعی
لەخۆكردن بە مسوڵمانان، كە تا ئەم نزیكانە مرۆڤایەتی نەیناسیبوو، خوای باڵادەست دەفەرمووێت “( وقاتلوا فی سبیل الله الذین یقاتلونكم ولا
تعتدوا إن الله لا یحب المعتدین, واقتلوهم حیث ثقفتموهم وأخرجوهم من حیث أخرجوكم والفتنە أشد
من القتل ولا تقاتلوهم عند المسجد الحرام حتی یقاتلوكم فیه فإن قاتلوكم فاقتلوهم كذلك جزا‌ء الكافرین, فإن انتهوا فإن
الله غفور رحیم, وقاتلوهم حتی لا تكون فتنە ویكون الدین لله فإن انتهوا فلا عدوان إلا علی الظالمین,
الشهر الحرام بالشهر الحرام والحرمات قصاص فمن اعتدی علیكم فاعتدوا علیه بمثل ما أعتدی علیكم واتقوا الله واعلموا أن الله
مع المتقین) البقرە 190 – 194.”